انواع نثر فارسی تلخیص :رامین یوسفی

●انواع نثر و مختصات آن
• ۱.نثر مرسل: به معنی رها شده و آزاد شده. یعنی نثری بی تکلف و غیر مقید به صنایع ادبی و فنون تزیینی کلام. در نثر مرسل سخن مستقیم و سرراست است در حقیقت نثر مرسل صورت مکتوب زبان گفتاری است بدون عنایت به هنرورزی‌های ادبی که بعدها مرسوم شد.بی تکلف و غیر مقید است. نویسنده به سادگی وبی هیچ سجع و موسیقی ای مطالب خود را می نویسد!
•برخی آثار که به نثر مرسل نگاشته شده‌اند: مقدمه شاهنامه ابومنصوری، ترجمه تاریخ طبری، ترجمه تفسیر طبری، حدود العالم من المشرق الی المغرب، الابنیه عن حقایق الادویه...
•مختصات سبکی نثر مرسل:
مهمترین مختصات زبانی سبك نثر مرسل را می ‌توان در خالی بودن از لغات عربی، عدم وجود صنایع لفظی و معنوی، استفاده‌ اندك از اشعار و امثال زبان های دری و عربی، كوتاهی جملات، تكرار افعال و الفاظ در جملات، ایجاز، وضع و استعمال اصطلاحات علمی در مقابل عربی، استفاده از برخی ساخت ‌های نحوی و صرفی در نثر این دوره كه آن را از دوره‌های قبل متمایز می ‌سازد، خلاصه كرد.

• ۲ .نثر بینابین:
یکی از تغییرات، ورود سلجوقیان به ایران و از هم پاشیدن نظام اداری و اجتماعی عهد غزنوی است که ادامه عهد سامانی بود. سلجوقیان قومی بدوی بودند که به کمک وزرا و دیوان ایرانی نظام اجتماعی و سیاسی پایداری ایجاد کردند. سلجوقیان در آغاز توجه چندانی به مسائل معنوی و فرهنگی مبذول نمی‌کردند، پادشاه بزرگی چون سنجر حتی سواد خواندن و نوشتن نداشت، از این رو سبک ادبیات چه در شعر و چه در نثر در قرن ششم تغییر کرد. باید توجه داشت که همواره بین پایان یک سبک و آغاز یک سبک دیگر، یک دوره انتقال و بینابینی است؛ لذا می‌توان گفت به مدت نیم قرن در بین هر دو سبک، یک دوره انتقال و بینابینی است.
• برخی آثار نثر بینابین:
تاریخ بیهقی، سیاست‌نامه، قابوس نامه.

• ۳. نثر موزون: یکی از شیوه‌های نثر فارسی، نثر موزون یا مسجع است که دو جلوه دارد: یکی نثر موزونِ مرسل که در آثار خواجه عبدالله انصاری دیده می‌شود ، و دیگری نثر موزون فنی که در مقامات حمیدی می‌توان دید. نثر موزون مرسل به صورت پراکنده در اقوالی که از مشایخ صوفیه نقل کرده‌اند دیده می‌شود اما مصداق کامل آن در آثار خواجه عبدالله انصاری مخصوصاً مناجاتنامه است.
• برخی آثار نثر موزون (مسجع):طبقات الصوفیه، کشف الاسرار و تفسیر نسفی، از دیگر آثار موزون هستند.

• ۴. نثر فنی: نثر فنی در یک کلام نثری است که می‌خواهد تشبّه به شعر کند بدین لحاظ هم از نظر زبان و هم از نظر فکر و هم از نظر مختصات ادبی دیگر نمی‌توان آن را دقیقاً نثر دانست که هدف آن تفهیم و تفاهم و انتقال پیام به صورت مستقیم است، بلکه نثری از شعر وار که مخیل است و زبان تصویری دارد و سرشار از صنایع ادبی است، در یک کلام، نثر فنی نثری است که با شعر یک قدم بیشتر فاصله ندارد.

•برخی آثار که به نثر فنی نگاشته شده‌اند: کلیله و دمنه، منشات خاقانی، مقام نویسی، مقامات حمیدی، تاریخ یمینی، راحت الصدور...
• ۵. امتزاج نثر موزون مرسل و فنی در قرن هفتم با آثاری چون: مرصاد العباد گلستان
• ۶. نثر دوره ی مغول
• ۷.نثر عرفانی قرن های ۷ و ۸ هجری.
• ۸. نثر دوره ی تیموری و شاهرخی
• ۹.نثر دوره ی صفویه
• ۱۰.نثر نثر عصر قاجار
• ۱۱.نثر دوره مشروطه و معاصر